Als iets niet eerljk is

 

Als iets niet eerlijk is

Ik herinner me het nog levendig: ik zat in de klas, ergens in het vierde leerjaar. We waren allemaal moe van de rekentoets, en toen de juf zei dat het tijd was om op te ruimen, riep ik uit pure opluchting “joepie!”. Alleen… kwam er een vreemd geluid uit mijn mond — iets dat blijkbaar op fluiten leek. De juf draaide zich om, haar ogen streng, en voor ik het goed en wel besefte, kreeg ik straf omdat ik “had gefloten in de klas”. Ik was zó boos. Niet omdat ik straf kreeg, maar omdat het niet waar was. Ik had niet gefloten. En toch werd ik gestraft.

Waarom onrecht zo diep snijdt

Het lijkt een klein voorval, maar ik weet nog precies hoe dat voelde. Dat brandende gevoel in mijn borst, dat onvermogen om gehoord te worden, het machteloze protest: “maar ik heb het niet gedaan!” Sindsdien ben ik het vaak tegengekomen in mijn leven — dat onrecht. Het raakt iets heel dieps in mij. Iets dat groter is dan het moment zelf. En precies dat herken ik zó vaak bij de kinderen en jongeren bij Mannaz. Dat diepe rechtvaardigheidsgevoel dat bijna als een kompas in hen leeft. Als iemand anders onterecht wordt behandeld, zijn zij vaak de eersten die tussenbeide komen. Als iets niet klopt, voelen ze dat in elke vezel van hun lijf. En als zijzelf onterecht beoordeeld worden, kunnen ze daar dagen, weken of zelfs maanden mee rondlopen. Veel hoogbegaafde en hooggevoelige mensen hebben een sterk ontwikkeld moreel bewustzijn. Ze zien niet alleen wat er gebeurt, maar ook wat eronder gebeurt. Ze voelen wanneer iets niet klopt, zelfs als niemand het benoemt. De Poolse psychiater Kazimierz Dabrowski beschreef dit als een onderdeel van wat hij morele overexcitability noemde — een verhoogde gevoeligheid voor ethische kwesties, eerlijkheid, en authenticiteit. Deze mensen ervaren recht en onrecht niet als abstracte ideeën, maar als iets tastbaars, iets wat door hun hele systeem trilt. Elaine Aron, die veel schreef over hoogsensitiviteit, beschreef hoe het zenuwstelsel van gevoelige mensen sterker reageert op subtiele signalen van spanning of dreiging. Een onterechte beschuldiging, een oneerlijke situatie, of zelfs het zien van iemand anders die slecht behandeld wordt, kan daardoor lichamelijk en emotioneel zwaar doorwerken. Bij veel van de jongeren bij Mannaz zien we dat dit rechtvaardigheidsgevoel vaak hand in hand gaat met een groot empathisch vermogen. Ze voelen mee met de zwakkere partij, willen beschermen, herstellen, rechtzetten. Maar tegelijk zien we ook hoe pijnlijk het voor hen is als zijzelf verkeerd begrepen worden. Want voor hen gaat het niet enkel over “erbij horen” of “gelijk krijgen” — het gaat over gezien worden in hun waarheid.

De wonden van onrecht

Wanneer kinderen keer op keer ervaren dat hun intenties verkeerd worden geïnterpreteerd, of dat hun eerlijkheid niet geloofd wordt, kan er iets gebeuren vanbinnen. Ze leren hun spontaniteit in te houden. Ze worden voorzichtig met wat ze zeggen of doen, uit angst dat het weer “fout” zal zijn. Sommigen ontwikkelen een diepe drang om alles perfect te doen — om niet opnieuw onterecht beschuldigd te kunnen worden. Anderen trekken zich terug, sluiten zich af. Want als de wereld toch niet eerlijk is, waarom zou je je nog openstellen? De Canadese arts Gabor Maté schrijft dat veel van onze volwassen pijn terug te voeren is op momenten in de kindertijd waarop we moesten kiezen tussen authenticiteit en aanpassing. Voor gevoelige kinderen is dat een verscheurende keuze: ze voelen zo diep dat ze zichzelf dreigen te verliezen als ze hun waarheid niet meer mogen uiten.

Wat je als ouder kunt doen

Als ouder kun je niet voorkomen dat je kind ooit met onrecht te maken krijgt. De wereld is niet altijd eerlijk, en soms zal dat verschrikkelijk pijn doen. Maar je kunt wél een veilige plek zijn waar dat gevoel van onrecht ruimte krijgt. 1. Erken het gevoel. Zeg niet te snel: “Zo erg is het toch niet.” Of: “Dat is nu eenmaal hoe het gaat.” Voor een gevoelig kind voelt onrecht echt als een wonde. Benoem wat je ziet: “Ik zie dat dit heel oneerlijk voelt voor jou.” Alleen dat al kan rust brengen. 2. Luister naar hun verhaal, ook als het grootser klinkt dan de situatie lijkt. Hoogbegaafde kinderen maken vaak verbanden die verder gaan dan het hier en nu. Een straf in de klas kan voor hen symbool staan voor alle momenten waarop ze onterecht beoordeeld werden. Door te luisteren, help je hen de lagen te ontrafelen. 3. Leer hen verschil maken tussen innerlijke waarheid en uiterlijke rechtvaardigheid. Soms is het niet mogelijk om de situatie recht te zetten. Maar ze kunnen wél trouw blijven aan hun eigen waarheid. Je kunt hen leren zeggen: “Ik weet dat ik eerlijk was, en dat is genoeg.” 4. Geef woorden aan rechtvaardigheid. Lees verhalen over moed, integriteit en recht. Toon hoe mensen op een liefdevolle manier opkomen voor wat juist is. Zo leren kinderen dat rechtvaardigheid niet betekent dat je altijd wint, maar dat je trouw blijft aan je waarden. 5. Laat hen zien dat ze goed zijn, ook als de wereld dat niet altijd begrijpt. Dat is misschien het krachtigste wat je kunt doen: hen helpen voelen dat hun kompas geen last is, maar een geschenk.   Soms denk ik terug aan dat meisje dat “joepie” riep. Ze wou alleen haar blijdschap tonen, en werd daarvoor op de vingers getikt. Maar vandaag kan ik haar bedanken. Omdat zij me leerde hoe diep onrecht kan snijden — en hoe belangrijk het is dat er mensen zijn die blijven voelen wanneer iets niet klopt. Zij is een van de redenen waarom ik doe wat ik doe.